Οι Προραφαηλίτες ζωγράφοι και η σφαίρα του φανταστικού
Astarte Syriaca - Dante Gabriel Rossetti
Πόσες φορές δεν έχουμε σταθεί μπροστά σε ένα έργο τέχνης, ένα γλυπτό ή κάποιον πίνακα και δεν έχουμε προβληματιστεί για το θέμα του;
Μορφές παράξενες, άγνωστες και μαγικά παγωμένες στον χρόνο βρίσκονται μπροστά μας σαν κοσμήματα ενός μουσείου ή σε κάποιο φιλικό σπίτι, στις σελίδες ενός βιβλίου ή μιας διαφήμισης.
Η τέχνη έχει μια δική της γλώσσα και εμείς συχνά την αγνοούμε. Επιλέγουμε τις περισσότερες φορές ένα επιφανειακό χάδι στα χρώματα και στα σχέδια, αδυνατούμε να βυθιστούμε στο συναίσθημα των προσώπων και στα μυστικά που κρύβονται πίσω από τις πινελιές.
Κι όμως, κάθε πίνακας κρύβει έναν δικό του χαμένο κώδικα. Πάρτε για παράδειγμα την «Αστάρτη της Συρίας». Αντίθετα από την πρώτη εντύπωση που μεταδίδει, δεν είναι παράγωγο της Αναγέννησης. Η χρονολόγησή του δεν αγγίζει τον 15ο αιώνα, ούτε τις πρώτες Ιταλικές σχολές ή και τα έργα που ολοκληρώθηκαν στην όμορφη Φλάνδρα.
Αντιθέτως, όπως μαρτυρά και η υπογραφή του πίνακα από τον ίδιο τον καλλιτέχνη, έγινε στην Αγγλία το 1877. Δημιουργός του ήταν ο Dante Gabriel Rossetti (1828-1882) και με τον πίνακα αυτό γνωστοποιούσε στον κόσμο την ύπαρξη της μυστικής Αδελφότητας των Προραφαηλιτών.
Αγγλία. Βικτωριανή εποχή. Επτά νεαροί άντρες συναντιούνται σε ένα στούντιο τον Σεπτέμβρη του 1848 ιδρύοντας την Προ-Ραφαηλιτική Αδελφότητα (Pre-Raphaelites Brotherhood), ένα καλλιτεχνικό κίνημα που εναντιώθηκε στην ακαδημαϊκή ζωγραφική και στη βιομηχανοποίηση. Τρεις προσωπικότητες βρέθηκαν στην καρδιά αυτού του εγχειρήματος: οι ζωγράφοι John Everett Millais (1829-1896), William Holman Hunt (1827-1910), και ο Dante Gabriel Rossetti (1828-1882). Οι υπόλοιποι τέσσερις, ο James Collinson, ο William Michael Rossetti, ο Frederic George Stephens και ο Thomas Woolner, ούτε έπαιξαν καταλυτικό ρόλο στις εξελίξεις ούτε ήταν ιδιαιτέρως ταλαντούχοι. Η προσθήκη τους στο κίνημα των Προραφαηλιτών έγινε πιθανώς για να συμπληρωθεί ο μαγικός αριθμός επτά, μιας και ο συμβολισμός ήταν ο ακρογωνιαίος λίθος στην ιδεολογία τους, πράγμα που αποτυπώθηκε και στα έργα τους. Με την πάροδο του χρόνου και ενώ το κίνημα των Προραφαηλιτών καθιερώθηκε, απέκτησε περισσότερους ακολούθους.
Εκτός από τους ζωγράφους, εξέχουσα θέση είχε ο μεγάλος κριτικός της τέχνης John Ruskin, ο οποίος έγινε ένα είδος προστάτη της αδελφότητας. Σημαντική φιγούρα μεταξύ των Προραφαηλιτών ήταν και η Ελληνίδα Μαρία Ευφροσύνη Σπαρτάλη.
Ήταν καλλιτέχνες και ποιητές, αγαπούσαν την καθηλωτική ομορφιά, την πολύτιμη λεπτομέρεια, την εκλεπτυσμένη φροντίδα του περιβάλλοντος. Αντιπροσώπευαν μία φύση που ήταν ταυτόχρονα φανταστική και ρεαλιστική, περιγράφοντας με έντονα και υπέροχα χαρακτηριστικά τις πιο ονειρεμένες εκφράσεις του ανθρώπινου προσώπου.
The Enchanted Garden of Messer Ansaldo by Marie Spartali Stillman (1889)
Ονειρεύονταν την επιστροφή στο ιταλικό 1300 και 1400 και ήθελαν να επιστρέψουν σε εκείνες τις λεπτές Μαντόνες της Φλωρεντίας με τις αρμονικές αναλογίες και τα χαριτωμένα χαρακτηριστικά, που στην πράξη ήταν οι γυναίκες της καθημερινότητας, που οι ζωγράφοι μας μπορούσαν να συναντήσουν στον δρόμο. Φιγούρες του λαού, αλλά ενός λαού ευγενούς, σοβαρού μα και παιχνιδιάρικου, φιγούρες ανθρώπων με μία έμφυτη αίσθηση της αρμονίας. Και σκέπτονταν εκείνη τη φύση του φόντου, διαυγή, φωτεινή, εμπλουτισμένη από το παιχνίδι των γλυκών προοπτικών: τα φόντα ενός Benozzo Gozzoli, οι λόφοι και τα δένδρα ενός Perugino, η γη μας, η ύπαιθρός μας, ακόμη αναγνωρίσιμη με την πρώτη ματιά. Με λίγα λόγια, η ζωγραφική πριν από τον Raffaello (εξ ου και το όνομα της αδελφότητας), πριν να οδηγηθεί στην αμετροεπή θριαμβολογία της ύστερης Αναγέννησης.
Οι Προραφαηλίτες ήταν ερωτευμένοι με την Ιταλία, ειδικά με τη Φλωρεντία. Παρουσίαζαν έναν φανταστικό Μεσαίωνα, ευγενή και μαγικό, ζωγράφιζαν ιστορικά, θρησκευτικά και αλληγορικά υποκείμενα, εμπνεόμενοι από τον Δάντη, από τα λαϊκά παραμύθια, από την πιο υψηλή παράδοση της ομορφιάς, από το βάθος του συναισθήματος της ευρωπαϊκής μας κουλτούρας. Γι’ αυτό και η θεματολογία της αδελφότητας αντλείτο, κατά βάση, από την παράδοση και τη μυθολογία των αρειοευρωπαϊκών λαών, με ακρογωνιαίους λίθους την Ιπποσύνη, τον Αρθούρειο Κύκλο, την Κέλτικη Παράδοση και την Κλασική Ελληνορωμαϊκή Αρχαιότητα. Το φυσικό τοπίο της Ευρώπης σε συγκερασμό με τη ρομαντική θέαση των αισθητών πραγμάτων (αναζήτηση του αιθέριου και του παράδοξου), συμπληρώνουν το αισθητικό αποτέλεσμα.
Οι Προραφαηλίτες ξεκινούν ζωγραφίζοντας κυρίως θρησκευτικά θέματα. Όμως προκαλούνται έντονες αντιδράσεις καθώς έργα όπως το «Ecce Ancilla Donimi» του Rossetti θεωρείται τολμηρό. Ο ζωγράφος απεικόνισε την Παρθένο σαν μια δεσποσύνη κέλτικης καταγωγής με κόκκινα χυτά μαλλιά και λευκό δέρμα φορώντας ένα λευκό νυχτικό καθισμένη σε ένα κρεβάτι με λευκά στρωσίδια.
Βλέποντας, όμως, πως τα θρησκευτικά έργα τους αντιμετωπίζουν αρνητική κριτική, οι Προραφαηλίτες στρέφονται σε λογοτεχνικά θέματα (με επιρροές από τα έργα του Shakespeare, του Ομήρου, του Δάντη, του Goethe, του Keats, του Selley, κ.ά.).
Η επιρροή από τον Βοκκάκιο στην τέχνη των Προραφαηλιτών είναι μεγάλη.
Στην πρώτη έκθεση της Αδελφότητας, το 1849, ο Millais εκθέτει την «Ισαβέλλα», το πρώτο έργο ενδεικτικό της προραφαηλιτικής τεχνοτροπίας, συνοδευόμενο από τους στίχους της πρώτης και της εικοστής πρώτης στροφής του ποιήματος του Keats, «Ισαβέλλα ή η γλάστρα με τον βασιλικό (Isabella or The Pot of Basil, 1820)», έμμετρης παραλλαγής της πέμπτης νουβέλας της τέταρτης μέρας από το Δεκαήμερο του Βοκκάκιου.
Ο πίνακας περιγράφει τη σχέση μεταξύ της Ισαβέλλας, αδελφής πλουσίων έμπορων και του Λορέντζο, υπαλλήλου των αδελφών της Ισαβέλλας. Απεικονίζει τη στιγμή κατά την οποία οι αδελφοί της Ισαβέλλας συνειδητοποιούν ότι υπάρχει ένας ρομαντισμός μεταξύ των δύο νέων ανθρώπων και σχεδιάζουν να δολοφονήσουν τον Λορέντζο, ώστε να μπορούν να παντρέψουν την Ισαβέλλα με έναν πλούσιο ευγενή.
Η δραματική συνέχεια της ιστορίας του ποιήματος του Keats εικονογραφείται δέκα χρόνια αργότερα σε έργο του Hunt, «H Ισαβέλλα και η γλάστρα με τον βασιλικό» (1868).
Ophelia - John Everett Millais , painted in the years 1851 - 1852
Απεικονίζει τη σκηνή όπου η Ισαβέλλα συζητά με τον φυλακισμένο αδερφό της Κλαούντιο για το ενδεχόμενο να ενδώσει στις ορέξεις του εχθρού τους, Άντζελο, με αντάλλαγμα να σώσει τη ζωή του αδερφού της από τον θάνατο.
Ο Dante Gabriel Rossetti ζωγραφίζει την «Bocca Baciata» (1859), εμπνευσμένη από το επιμύθιο της έβδομης νουβέλας της δεύτερης μέρας (στίχος 122).
Οι Προραφαηλίτες παρουσιάζουν ανάλογη εμμονή στις αναπαραστάσεις ορισμένου τύπου γυναικείας ομορφιάς με εκείνην που χαρακτήριζε τους μεγάλους Φλωρεντινούς στην περιγραφή των Donne Angelicate.
Η μούσα του Βοκκάκιου εικονίζεται από τον Rossetti στο «Όραμα της Fiammetta» (1878), ένα από τα διπλά έργα που συνόδευαν τα ποιήματά του Ballads and Sonnets (1861), με μοντέλο την ελληνικής καταγωγής Μαρία Σπάρταλη-Stillman, της οποίας η ομορφιά υπήρξε φημισμένη και καθιερώθηκε ως ο τύπος της ιδανικής προραφαηλιτικής καλλονής, ενώ η ίδια δεν υπήρξε μόνο μοντέλο, αλλά θεωρείται η καλύτερη από τις γυναίκες ζωγράφους της ομάδας...
Ο «Μαγικός Κήπος» του Messer Ansaldo (1889) της Σπάρταλη εικονογραφεί την πέμπτη ιστορία της δέκατης μέρας του Δεκαήμερου.
Ανάμεσα στα λογοτεχνικά θέματα ξεχωριστό είναι το έργο του Joint Everett Millais «Οφηλία».
Η Οφηλία είναι η τραγική ηρωίδα του Shakespeare στο έργο του Άμλετ και δημοφιλέστατο θέμα για τους πίνακες του 19ου αιώνα. Tρελαίνεται όταν μαθαίνει ότι ο Άμλετ, από λάθος, σκότωσε τον πατέρα της Πολώνιο, και καταλήγει στο ποτάμι. Στο έργο του Shakespeare η ηρωίδα πέφτει στο ποτάμι και πνίγεται. Ο πίνακας του Millais, την απεικονίζει να βυθίζεται αργά, φορώντας ένα μακρύ λευκό φόρεμα.
Πίσω όμως από το αριστουργηματικό πίνακα κρύβεται μια θλιβερή ανθρώπινη ιστορία. Η κοπέλα που παρίστανε την Οφηλία ήταν η Elizabeth Siddal.
Η Siddal ήταν ανακάλυψη του Deverell. Τον είχε κεντρίσει σ’ αυτήν το χλωμό δέρμα και τα κόκκινα μαλλιά της, χαρακτηριστικά που αργότερα την καθιστούν ένα από τα δημοφιλέστερα Βικτωριανά μοντέλα. Θα ποζάρει αρκετές φορές για τους Προραφαηλίτες και θα αποτελέσει τη μούσα του Dante Gabriel Rossetti στα χρόνια της νεότητάς του. Έτσι, ο πιο χαρακτηριστικός προραφαηλίτης ζωγράφος, ο Dante Gabriel Rossetti, μετατρέπει τη Siddal, την αινιγματική γυναίκα που τον εμπνέει, μια οπτασία μεταξύ ονείρου και πραγματικότητας, άλλοτε σε Αστάρτη και άλλοτε σε Σίβυλλα, σε Σιωπή ή σε Περσεφόνη κ.ά.
Με τα πολλά και τις συγκυρίες, θα την παντρευτεί. Ο γαμπρός της, μάλιστα, θα την περιγράψει με τα εξής μοναδικά λόγια: Ένα απ’ τα πιο όμορφα πλάσματα με έναν αέρα μεταξύ αξιοπρέπειας και γλυκύτητας. Ψηλή, καλοσχηματισμένη, με μακρύ λαιμό, πρασινογάλαζα μάτια, τεράστιες βλεφαρίδες και χάλκινα, ή μάλλον χρυσά, μαλλιά.
Lady Lilith by Dante Gabriel Rossetti
Μια τέτοια εικόνα δεν ήταν δύσκολο να τραβήξει και το ενδιαφέρον του Millais. Το 1851 ξεκινά το έργο του Οφηλία, με τη Siddal να είναι μόλις 19 χρονών. Η Siddal πόζαρε για 5 μήνες σε καθημερινή βάση. Η ίδια είχε τοποθετηθεί με τα ρούχα της σε μια μπανιέρα, έτσι ώστε να μπορέσει να αποτυπωθεί στον πίνακα η αίσθηση του υγρού στοιχείου, όσο το δυνατόν καλύτερα και η κίνηση των μαλλιών και του φορέματος.
Οι μήνες περνούσαν και είχαμε φτάσει στον χειμώνα. Ο Millais είχε τοποθετήσει λάμπες κάτω από την μπανιέρα, έτσι ώστε να κρατά το νερό ζεστό. Απορροφημένος καθώς ήταν, μια από εκείνες τις μέρες, δεν πρόσεξε ότι είχαν σβήσει. Τώρα το μοντέλο βρισκόταν ώρες ακίνητο, στο κρύο νερό, με την ίδια να μην κάνει την παραμικρή νύξη. Δεν ήθελε να τον διακόψει και να χαλάσει την πόζα της. Το αποτέλεσμα ήταν να σηκωθεί με πνευμονία.
Την εποχή εκείνη, όπως είναι γνωστό, αν δεν σε σκότωνε η ασθένεια, θα το έκανε η ίδια η θεραπεία. Η Siddal έπαιρνε μεγάλες ποσότητες από λάβδανο, ένα μίγμα οπίου και αλκοόλ, με αποτέλεσμα να εθιστεί.
Παρ’ όλα αυτά το μοντέλο συνέχισε να ποζάρει για τους Προραφαηλίτες, έως ότου αναγκάστηκε να πάει σε εύκρατο κλίμα για την υγεία της. Το 1860, παρά τους χωρισμούς, τις ερωμένες και τα καμώματα του Rossetti, επέστρεψε στην Αγγλία για να παντρευτούν. Έχοντας πρόσβαση στο λάβδανο λόγω της υγείας της και έχοντας αναπτύξει σχέση εξάρτησης, η Siddal δεν ήταν ο ίδιος άνθρωπος. Το 1862 έφυγε από τη ζωή. Ο σύζυγός της αποφάσισε να τοποθετήσει μαζί της ένα βιβλίο με τα μοναδικά χειρόγραφα ποιημάτων του.
Το 1863 ζωγράφισε την «Beata Beatrix», έναν συμβολιστικό πίνακα, όπου ουσιαστικά παραλληλίζει την αγάπη του για τη σύζυγό του με εκείνη του Δάντη για την εξιδανικευμένη αγαπημένη του, τη Βεατρίκη. Μερικά χρόνια αργότερα πείθει τον εαυτό του πως άρχιζε να τυφλώνεται και ότι δεν μπορούσε να ζωγραφίσει πλέον. Έτσι, ξεκίνησε να γράφει. Προέβη σε εκταφή έτσι ώστε να μπορέσει να πάρει πίσω τα γραπτά του. Έγινε νύχτα και εκείνος δεν ήταν παρών. Ο Rossetti εξέδωσε τα ποιήματα σε ποιητική συλλογή μαζί με νεότερα. Οι κριτικές δεν ήταν ιδιαίτερα ευνοϊκές και εκείνος συνέχισε να στοιχειώνεται από την εκταφή, για το υπόλοιπο της ζωής του.
Ένας ακόμα σπουδαίος πίνακας του Rossetti είναι η «Lady Lilith», εμπνευσμένος από τον μύθο της Λίλιθ. Ο Θεός έκανε τη Λίλιθ και τον Αδάμ από τη σκόνη και τους έβαλε να συνεργάζονται, αλλά όταν η Λίλιθ αρνήθηκε την υποταγή και έφυγε, ο Θεός έκανε στον Αδάμ νέα σύζυγο, την Εύα.
Με τον μύθο της Λίλιθ καταπιάστηκε και ο Άγγλος καλλιτέχνης John Collier το 1887, ο οποίος εργάστηκε στο ύφος της αδελφότητας των Προραφαηλιτών. Ο πίνακας της εβραϊκής μυθολογικής φιγούρας, Lilith, υπάρχει στην Πινακοθήκη Atkinson στο Southport της Αγγλίας.
Ο Άγγλος καλλιτέχνης John Collier μεταξύ άλλων ζωγράφισε και τον θρυλικό πίνακα «Lady Godiva». Ήταν ευγενής αγγλοσαξονικής καταγωγής, γνωστή για τη θρυλική έφιππη εμφάνισή της στους δρόμους του Coventry στο West Midlands. O σύζυγός της Leofric, απηυδισμένος από τις ικεσίες της, με τις οποίες του ζητούσε να μειώσει τους βαρείς φόρους που είχε επιβάλλει στους πολίτες του Coventry, της δήλωσε ότι θα ικανοποιούσε την επιθυμία της, αν ολόγυμνη πάνω στο άλογό της περνούσε από την πολυσύχναστη αγορά της πόλης.
Αυτή αποδέχτηκε την πρόταση του άντρα της και, με τα μαλλιά της μόνο να καλύπτουν το γυμνό κορμί της, περιδιάβηκε τους δρόμους του Coventry. Η γυναίκα είχε ζητήσει από τους κατοίκους της πόλης να μείνουν στα σπίτια τους την ώρα που θα γυρνούσε γυμνή στην πόλη.
Lady Godiva by John Collier
Από ευγνωμοσύνη για την πράξη της αυτή, όλοι οι κάτοικοι κλειδώθηκαν στα σπίτια τους την καθορισμένη ώρα και μόνο ένας ράφτης, ο Τομ, την παρακολουθούσε κρυφά από το παράθυρό του. Ο Πήπινγκ Τομ (Peeping Tom) έγινε από τότε συνώνυμο του ηδονοβλεψία. Η ιστορία του ράφτη έγινε μέρος του θρύλου κατά τον 17ο αιώνα, όπου σύμφωνα με τις περισσότερες περιγραφές, για τιμωρία, τυφλώνεται επιτόπου.
Ένας ακόμα Προραφαηλίτης ζωγράφος, ο Burne-Jones, άρχισε την καλλιτεχνική σταδιοδρομία του ως οπαδός του Roccetti, επικέντρωνε τη θεματογραφία του σε ρομαντικούς πίνακες της μεσαιωνικής ιπποσύνης, όπως «Μέρλιν και Νίμονε», «Δανάη ή ο μπρούντζινος πύργος» και «Ο βασιλιάς Κοφέτουα και η ζητιάνα», ένα από τα πιο διάσημα έργα του. Η ζωγραφική του Burne-Jones για τον αφρικανικό βασιλιά Κοφέτουα βασίστηκε στο ποίημα του Tennyson The Beggar Maid. Ο πίνακας έγινε διάσημος για την τεχνική του εκτέλεση και το θέμα της αγάπης και της ομορφιάς που ξεπερνούσε την εξουσία και τον πλούτο των υλικών. Τα έργα του είναι έντονα επηρεασμένα από τις μορφές των Ιταλών ζωγράφων Botticelli και Lippi, αλλά και τις σύγχρονες εικονογραφήσεις του Rossetti. Ο Burne-Jones απέκτησε τη φήμη ενός από τους μεγαλύτερους ζωγράφους της Αγγλίας.
Οι κύκλοι ζωγραφικής Briar Rose και Perseus θεωρούνται από τα πιο φιλόδοξα έργα του. Το Briar Rose, που έχει μήκος σχεδόν 3 μέτρα, απεικονίζει την κόρη του καλλιτέχνη Margaret, ως Sleeping Beauty και βρίσκεται ακόμη στο σπίτι για το οποίο αγοράστηκε το 1890, το Buscot Park στο Oxfordshire.
Ο κύκλος του Περσέα που σχεδιάστηκε για τον 26χρονο βουλευτή και μελλοντικό πρωθυπουργό Arthur Balfour, δεν ολοκληρώθηκε ποτέ. Η αφήγηση του μύθου του Έλληνα ήρωα για τη διάσωση της Ανδρομέδας, για τον οποίο υποχρεώθηκαν να φράξουν παράθυρα και να αλλάξουν τις πόρτες και τη διαρρύθμιση του σπιτιού για τον οποίο παραγγέλθηκε, υπήρξε μόνο ως κέρινη μακέτα στο εργαστήριο του καλλιτέχνη.
Σημαντικά έργα εξίσου του καλλιτέχνη είναι το «Mermaid With Her Offspring», «Song of Love», «The March Marigold».
Ένας ακόμα καλλιτέχνης που συνδέθηκε με τους Προραφαηλίτες ήταν ο William Morris. Τα σχέδιά του για έπιπλα, υφάσματα και διάφορα διακοσμητικά αντικείμενα οδήγησαν στη δημιουργία του Κινήματος Arts and Crafts Movement, που επέφερε επανάσταση στο βικτωριανό γούστο. Ίδρυσε μία καλλιτεχνική εταιρεία μαζί με τον ζωγράφο, σχεδιαστή και πρωτοπόρο του βιομηχανικού σχεδίου στα τέλη του 19ου αιώνα Edward Burne-Jones και τον ποιητή Dante Gabriel Rossetti, που ενέπνευσε σημαντικά τη διακόσμηση εκκλησιών και σπιτιών κατά τον 20ό αιώνα.
Ως συγγραφέας και εικονογράφος, συνέβαλλε στην εδραίωση της φανταστικής λογοτεχνίας και υπήρξε άμεση επιρροή σε μεταπολεμικούς συγγραφείς, όπως ο John Ronald Reuel Tolkien. Έγραψε και δημοσίευσε ποίηση, λογοτεχνία και μεταφράσεις αρχαίων και μεσαιωνικών κειμένων για ένα μεγάλο μέρος της ζωής του.
Σπουδαία έργα του είναι: «Η ωραία Ιζόλδη», «Ο βασιλιάς Αρθούρος και ο σερ Λάνσελοτ» (υαλογρ.), «Ο Τριστάνος και η Ιζόλδη στην αυλή του βασιλιά Αρθούρου» (υαλογρ.), «Night: Angel Holding a Waning Moon», «Day: Angel Holding a Sun».
Ο Morris συνδέθηκε και με άλλον τρόπο με τον Rossetti καλλιτεχνικά, καθώς χρησιμοποιεί για μοντέλο του τη Jane Morris, σύζυγο του William Morris.
Στην ελαιογραφία «Proserpina», ο Rosetti απεικονίζει τη ρωμαϊκή θεά που ζει στον Κάτω Κόσμο κατά τη διάρκεια του Χειμώνα. Αν και ο Rossetti έγραψε την ημερομηνία 1874 στην εικόνα, εργάστηκε για επτά χρόνια σε οκτώ χωριστούς καμβάδες πριν τελειώσει μαζί του. H «Proserpina», όπως και το μοντέλο του Jane Morris, είναι μια εξαιρετικά όμορφη γυναίκα, με λεπτά χαρακτηριστικά του προσώπου, λεπτό χέρι και άψογα απαλό δέρμα που ξεκινά από τα χοντρά μαλλιά της. Ο Rossetti το ζωγράφισε σε μια εποχή που η ψυχική υγεία του ήταν εξαιρετικά επιβαρυμένη και η αγάπη του για τη Jane Morris ήταν εμμονική.
Στην ελληνική και τη ρωμαϊκή μυθολογία, η Proserpina, κόρη της Ceres, μεταφέρθηκε στον Κάτω Κόσμο (Άδη) από τον Πλούτωνα, ο οποίος την παντρεύτηκε παρά την αγάπη της για τον Άδωνη . Όταν η Ceres ζήτησε από τον Δία να επιστρέψει την κόρη της στη Γη, συμφώνησε, υπό την προϋπόθεση ότι η Proserpina δεν είχε φάει κανένα φρούτο στον Άδη. Δεδομένου ότι η Proserpina είχε φάει έξι σπόρους ροδιού, διατάχθηκε να παραμείνει στον Άδη για έξι μήνες του έτους και να επιστρέφει στη Γη για τους άλλους έξι.
Ο συμβολισμός στη ζωγραφική του Rossetti υποδηλώνει έντονα τη δυσκολία της Proserpina, καθώς και τη δυστυχία της Jane Morris, που βρίσκεται ανάμεσα στον σύζυγό της, τον πατέρα των δύο αγαπημένων κόρων και στον εραστή της. Τα λυπημένα μάτια της Proserpina, τα οποία έχουν το ίδιο κρύο μπλε χρώμα με το μεγαλύτερο μέρος της ζωγραφικής, κοιτάζουν έμμεσα το «άλλο βασίλειο».
Στην επάνω δεξιά πλευρά του καμβά «Proserpina» είναι γραμμένο από τον καλλιτέχνη ένα σονέτο γραμμένο στα ιταλικά.
Το ίδιο σονέτο παρακάτω στα αγγλικά:
Afar away the light that brings cold cheer
Unto this wall, – one instant and no more
Admitted at my distant palace-door
Afar the flowers of Enna from this drear
Dire fruit, which, tasted once, must thrall me here.
Afar those skies from this Tartarean grey
That chills me: and afar how far away,
The nights that shall become the days that were.
Afar from mine own self I seem, and wing
Strange ways in thought, and listen for a sign:
And still some heart unto some soul doth pine,
(Whose sounds mine inner sense in fain to bring,
Continually together murmuring) —
'Woe me for thee, unhappy Proserpine'.
— D. G. Rossetti
Lady of Shalott by John William Waterhouse
Η ελαιογραφία υπογράφεται και χρονολογείται σε έναν κύλινδρο κάτω αριστερά: «DANTE GABRIELE ROSSETTI RITRASSE NEL CAPODANNO DEL 1874» (στα ιταλικά, μτφ. ο Dante Gabriel Rossetti ζωγράφισε αυτό στις αρχές του 1874 ).
Από το έργο των Προραφαηλιτών εμπνέεται ένας όψιμος Προραφαηλίτης, ο John William Waterhouse (1849-1917), ο οποίος χαρακτηρίζεται o ζωγράφος των Νεράιδων και Μαγισσών, μιας και τα θέματά του αντλούνται από τη μυθολογία και τη λογοτεχνία.
Ένα από τα πιο γνωστά θέματα του Waterhouse είναι η «Lady of Shalott», αναπαράσταση πάνω στο ποίημα του Λόρδου Tennyson.
Ζωγράφισε τρεις διαφορετικές εκδοχές αυτού του χαρακτήρα, το 1888, το 1894 και το 1916. Ένα άλλο από τα αγαπημένα θέματα του Waterhouse ήταν η Οφηλία. Ο πιο γνωστός από τους πίνακές του την απεικονίζει λίγο πριν από τον θάνατό της, βάζοντας λουλούδια στα μαλλιά της καθώς κάθεται σε ένα κλαδί δέντρου που κλίνει πάνω από μια λίμνη.
Μέσα από τους καμβάδες του πέρασαν Νύμφες, Γοργόνες και μυθικά πρόσωπα όπως η «Ηχώ και ο Νάρκισσος».
Περισσότερα για τον Waterhouse.
Το κίνημα των Προραφαηλιτών και η επιρροή του στην καλλιτεχνική ζωή της Αγγλίας σίγησε στα τέλη του 19ου αιώνα και συνέπεσε με τους θανάτους των προσωπικοτήτων που το ανέδειξαν (Rossetti 1882, Madox Brown 1893, Millais 1896, Burne-Jones 1898). Μετέπειτα ο μοντερνισμός στη ζωγραφική δεν επέτρεψε την ανάδειξη της παρακαταθήκης που είχαν αφήσει οι Προραφαηλίτες. Η αναγνώριση του κινήματος έγινε μεταγενέστερα, μόλις τη δεκαετία του 1960, όπου μελετήθηκε το παράδοξο μια τάση να ενσαρκώνει ταυτόχρονα κάτι τόσο αρχαϊκό, αλλά συνάμα και τόσο μοντέρνο.
Βιβλιογραφία - Πηγές
Gombrich E., Το χρονικό της τέχνης, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τράπεζας, Αθήνα 1998.
Χαραλαμπίδης Α., Η Τέχνη του Εικοστού Αιώνα, τόμος Ι, University Studio Press, Θεσσαλονίκη 1995.
Gabriele Crepaldi, Προραφαηλίτες, Ημερησία, 2006
Birchall Heather, Pre-Raphaelites, Taschen GmbH, 2016
Roe Dinah, The Pre-Raphaelites: From Rossetti to Ruskin, Penguin Books Ltd, 2010
http://cantfus.blogspot.com/2015/04/blog-post_90.html
http://www.tate.org.uk/art/artworks/millais-ophelia-n01506
http://www.tate.org.uk/art/artworks/rossetti-the-beloved-the-bride-n03053
http://www.manchestergalleries.org/the-collections/search-the-collection/display.php?EMUSESSID=0377d371bc4bd86c046f8295207617d5&overview=0&r=1313767869
http://www.tate.org.uk/art/artworks/rossetti-dantis-amor-n03532
http://www.tate.org.uk/art/artworks/burne-jones-king-cophetua-and-the-beggar-maid-n01771
http://www.greek-language.gr/digitalResources/ancient_greek/history/art/page_186.html