Η Κολομπίνα – Ο χαρακτήρας της αποκριάς και πως εμφανίζεται μέσα από την τέχνη

Η σχέση μεταξύ του «είναι» και του «φαίνεσθαι», όσον αφορά την ιστορία του ρούχου/κοστουμιού, έγινε αισθητή στην αναγεννησιακή Commedia dell’arte, μια αυτοσχεδιαστική μορφή κωμωδίας που γεννήθηκε στην Ιταλία κατά τον 16ο αιώνα, ενώ σύντομα έγινε αγαπητή και έξω από τα σύνορα της Ιταλίας.

Commedia dell’arte σημαίνει κατά λέξη κωμωδία της τέχνης. Το είδος αυτό πρόκειται για κωμωδία που δημιουργείται από «τεχνίτες» –δηλαδή επαγγελματίες– ηθοποιούς και όχι από ερασιτέχνες, όπως συνέβαινε στο είδος της λόγιας κωμωδίας. Μιλάμε για ένα σύνολο λαϊκών θεατρίνων οι οποίοι έφτιαχναν μόνοι τους τα κοστούμια και τις μάσκες τους, και με τη διαμόρφωση της φωνής αλλά και τη στάση του σώματος δημιουργούσαν και έπλαθαν τους χαρακτήρες τους. Στηριζόταν κατά βάση στις υποκριτικές ικανότητες του ηθοποιού και στον αυτοσχεδιασμό του, παρά στον συγγραφέα του σεναρίου της κωμωδίας. Οι περισσότεροι ηθοποιοί έπρεπε άλλωστε να διαθέτουν ιδιαίτερη ευλυγισία και ικανότητα στον χορό για να μπορέσουν υποδυθούν τους χαρακτήρες της Commedia dell’arte, οι οποίοι χαρακτηρίζονται από την έντονη κινησιολογία τους. Η Commedia dell'arte καθιέρωσε την αναπαραστατική κίνηση σαν διεθνή γλώσσα έκφρασης. Σ' αυτή βασίστηκαν μεταγενέστεροι κορυφαίοι ηθοποιοί όπως ο Charlie Chaplin.

Η Commedia dell’ Arte ουσιαστικά ανέβασε για πρώτη φορά τη γυναίκα στη σκηνή σε ρόλους ζωηρής και προκλητικής υπηρέτριας, με πιο γνωστή την Κολομπίνα. Η Κολομπίνα πήρε το όνομά της από την columbina, που στα ιταλικά σημαίνει μικρό περιστέρι. Είναι η γνωστότερη σουμπρέτα (από την Γαλλική λέξη soubrette= υπηρετριούλα) η οποία συμπληρώνει τους Zanni, τους υπηρέτες της Commedia dell’arte. Πολλοί ανδρικοί ρόλοι την πολιορκούν, αλλά εκείνη επιλέγει τον Αρλεκίνο για ταίρι της. Η Κολομπίνα (συχνά αναφέρεται και ως Σμεραλδίνα) εμφανίζεται και ως προξενήτρα, φλύαρη μητέρα, ενοχλητική ζητιάνα ή κουτσομπόλα γειτόνισσα. Χαρακτηριστικά στοιχεία του ρόλου της Κολομπίνας είναι το θράσος, ο ερωτισμός, το νάζι και η ζωντάνια στην κίνηση. Συχνά φέρει μαζί της ένα ντέφι και έτσι αεικίνητη και κουτσομπόλα που είναι, δίνει ζωή και χαρά με το σκέρτσο και το μπρίο της. Οι γυναίκες που υποδύονταν την Kολομπίνα φορούσαν έντονο μακιγιάζ και μια μάσκα που κάλυπτε μόνο τα μάτια τους.

H Κολομπίνα στην τέχνη

Οι χαρακτήρες της Commedia dell’arte ενέπνευσαν σπουδαίους καλλιτέχνες στους τομείς της ζωγραφικής, της μουσικής, της μόδας και της ποίησης μιας και αποτέλεσαν τις πιο διαδομένες στολές του καρναβαλιού.

Παρακάτω θα δούμε κάποιους από τους πιο σημαντικούς πίνακες που απεικονίζουν την Κολομπίνα:

Edgar Degas – «Harlequin and Columbine»

To έργο του Γάλλου καλλιτέχνη Edgar Degas, Harlequin and Colombine (Αρλεκίνος και Κολομπίνα) δημιουργήθηκε μεταξύ 1886-1890. Ανήκει σε μια σειρά ζωγραφικών πινάκων που σχετίζονται με τον χορό του μπαλέτου. Ο χορός ήταν χαρακτηριστικό στοιχείο της Comedia dell’arte και ο Edgar Degas εμπνεύστηκε από τους ευφάνταστους χαρακτήρες της κωμωδίας. Χαρακτηριστικό στοιχείο της συλλογής των πινάκων είναι ότι οι απεικονιζόμενοι χορευτές φέρουν ομορφιά σε επίπεδο σύνθεσης και χρώματος. Ο καλλιτέχνης έδινε ιδιαίτερη σημασία στην αποτύπωση της στιγμής (snapshot) εξαιτίας του θαυμασμού που είχε για την τέχνη της φωτογραφίας, η οποία εκείνη την εποχή μόλις γεννιόταν. H ένταση των χρωμάτων, οι αντιθέσεις, η προοπτική, και το βάθος αφήνουν το ίχνος τους στη φαντασία μας. Ο Αρλεκίνος φαίνεται σαν να προσπαθεί να προσεγγίσει την αγαπημένη του ενώ εκείνη με το νάζι της αντιστέκεται στο άγγιγμά του Το συγκεκριμένο έργο είναι ελαιογραφία πάνω σε καμβά.

*Arlecchino und Colombina - Giovanni Domenico Ferretti*

Giovanni Domenico Ferretti – «Arlecchino und Colombina»

Ο Giovanni Domenico Ferretti (Giandomenico), που ονομάζεται επίσης Giandomenico d'Imola, ήταν Ιταλός ζωγράφος από τη Φλωρεντία. Στα έργα του κυριαρχούν τα στοιχεία του ρεύματος της τέχνης που ονομάζεται ροκοκό. Με τον όρο Ροκοκό αναφερόμαστε στην τεχνοτροπία που διαδέχθηκε το μπαρόκ και αναπτύχθηκε στις αρχές του 18ου αιώνα. Στο έργο του «Arlecchino und Colombina» χρησιμοποιεί ντελικάτα χρώματα, χρωματικές αντιθέσεις, καμπύλες στην σύνθεση των μορφών και γεωμετρικά σχήματα σε παστέλ χρωματισμούς με έντονη διακοσμητική διάθεση στα ενδύματα των απεικονιζόμενων. Τα ενδύματα των μορφών έχουν αέρινη κίνηση-επαφή των δυο τους. Οι μορφές φαίνονται συνεπαρμένες σε μια χορευτική μέθη. Η κίνηση των σωμάτων και η πλαστικότητά τους αποδίδονται με εκπληκτική λεπτομέρεια που τονίζεται από την αντίθεση μεταξύ της σκιάς και του φωτός. Το έργο «Arlecchino und Colombina», σε εξαιρετικής ποιότητας καμβά διαστάσεων 60Χ40, αποτελεί έναν από τους καλύτερους πίνακες του ζωγράφου.

Αργυρός Ουμβέρτος – «Κολομπίνα»

Ο Ουμβέρτος Σ. Αργυρός ήταν Έλληνας ιμπρεσιονιστής ζωγράφος. Το έργο του «Κολομπίνα» αποτελεί προσωπογραφία του χαρακτήρα της Comedia Dell’ Arte και είναι μέρος της Ιδιωτικής συλλογής του καλλιτέχνη. Χαρακτηριστικό στοιχείο του ζωγραφικού ρεύματος που εντάσσεται ο πίνακας είναι η αποτύπωση της πρώτης εντύπωσης που σου δίνει η απεικονιζόμενη μορφή. Στο συγκεκριμένο έργο ο ζωγράφος έχει αποδώσει απόλυτα την πρώτη εντύπωση που δίνει ο χαρακτήρας της Κολομπίνας, τον αισθησιασμό και την ρομαντική της διάθεση. Ο ζωγράφος έχει χρησιμοποιήσει βασικά χρώματα, με μικρή ανάμειξη μεταξύ τους. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στον τρόπο που το φως ανακλάται πάνω στο πρόσωπο της Κολομπίνας και η αντίθεση μεταξύ σκιάς και φωτός.

Η Κολομπίνα στην μουσική.

Κολομπίνα (1930) Στ. Μάστορα. Γιώργος Ψαρουδάκης, τενόρος. Ορχήστρα καμεράτα σε διεύθυνση του Sergey Maliovani.

https://www.youtube.com/watch?v=40MYHWs-reI

Tango habanera του 1935 σε μουσική Λόλας Βώττη και στίχους Αντώνη Βώττη, από την αποκριάτικη επιθεώρηση της Λόλας Βώττη "Χαρτοπόλεμος 1935"

https://www.youtube.com/watch?v=FDWPK5wlm-s

https://www.youtube.com/watch?v=S4cRjcsju_M

Η Κολομπίνα σε σατιρικό-κωμικό νούμερο επιθεώρησης.

Η «Κολομπίνα» στο σατιρικό νούμερο επιθεώρησης γαϊτανάκι με την Γεωργία Βασιλειάδου και τον Χρήστο Ευθυμίου

https://www.youtube.com/watch?v=0SdiAtOk938

Η Κολομπίνα έχει μια ιδιαίτερη θέση στην παιδική μου ηλικία. Όταν ήμουν μικρή ήμουν το αερικό του σπιτιού και ποτέ δεν κοιμόμουν τα μεσημέρια. Έτσι η προγιαγιά μου για να κατευνάσει την ανήσυχη φύση μου και να αφήσω τους μεγάλους να ξεκουραστούν, μου έλεγε για μια μασκοφόρο γυναίκα, που την έλεγαν Κολομπίνα, και θα ερχόταν να με πάρει αν δεν ηρεμούσα. Πού να ήξερε ότι τέλεια θα περνούσα μαζί της μιας και η μουσική και το θεατρικό παιχνίδι αποτελούν πλέον μέρος της ζωής μου αλλά και τρόπο έκφρασης μου…