Στολίδια και σύμβολα των Χριστουγέννων

Vintage Card - Source Pinterest

Τα Χριστούγεννα δεν είναι μόνο όμορφα και ονειρικά, αλλά μπορούν να έχουν και ένα πιο βαθύ νόημα, αν αφήσετε τα σύμβολα να σας μεταφέρουν πίσω στην ιστορία τους. Τα Χριστουγεννιάτικα σύμβολα λειτουργούν με πολλούς τρόπους, σύμφωνα με τους ειδικούς του φολκλόρ. Μάς πηγαίνουν πίσω στο παρελθόν (πραγματικό ή φανταστικό) και εκφράζουν τις αξίες μας -για κάποιους, και την πίστη. Θρησκευτικές ή και όχι, αυτές οι παραδόσεις μάς φέρνουν πιο κοντά με τους άλλους.

Πιο παλιά, η Καθολική εκκλησία ήθελε να σταματήσει τους εορτασμούς παγανιστικών θρησκειών. Για παράδειγμα, οι Ρωμαίοι γιόρταζαν τα γενέθλια του θεού ήλιου, Μίθρα, εκείνες τις μέρες του Δεκέμβρη. Αν και δεν ήταν σύνηθες να γιορτάζουμε τα γενέθλια των ανθρώπων εκείνες τις εποχές, οι θρησκευτικοί εκπρόσωποι, τελικά, αποφάσισαν να συναγωνιστούν τις παγανιστικές γιορτές και να ορίσουν μια γιορτή για τη γέννηση του Χριστού τις ίδιες μέρες, παρόλο που η ημερομηνία δεν συνάδει. Ένα πλήθος παραδόσεων που συνδέουμε με τα Χριστούγεννα, έχουν, όμως, τις ρίζες τους στην προχριστιανική, παγανιστική εποχή.

Ας πάμε, λοιπόν, να δούμε τα πιο σημαντικά σύμβολα:

Το στεφάνι

Το στεφάνι είναι το παγανιστικό σύμβολο της αιωνιότητας. Το κυκλικό σχήμα του συμβολίζει τον αέναο κύκλο της ζωής (όπως οι βέρες). Πιστεύεται ότι τα στεφάνια μάς προστατεύουν από τα κακά πνεύματα και φέρνουν καλή τύχη.  Και επειδή είναι φτιαγμένα από φυτά που παραμένουν πράσινα σε όλη τη διάρκεια των γιορτών, τα στεφάνια συμβολίζουν τη ζωή μέσα στον ψυχρό χειμώνα. Το χριστουγεννιάτικο στεφάνι είναι συνεχιστής του Advent Wreath (γερμανικό έθιμο) το οποίο έχει 4 κεριά, και αντιπροσωπεύει τις 4 μέρες της Έλευσης. 

Χριστουγεννιάτικα φυτά (γκι, ου, κισσός, αλεξανδρινά)

Ιστορικά, το γκι έχει συνδεθεί με τη μαγεία και τη γονιμότητα. Οι βλαστοί του  δένονταν συνήθως στο συζυγικό κρεβάτι κατά τη νύχτα του γάμου. Το γκι είναι παρασιτικό φυτό, το οποίο σημαίνει ότι δεν είναι ανεξάρτητο και ότι πρέπει να βρει έναν «οικοδεσπότη» για να ζήσει. Οι παλιοί Γερμανοί θαύμαζαν την ικανότητα του φυτού να μεγαλώνει από το τίποτα, και έτσι το συνέδεσαν με τη γονιμότητα. Πριν τα Χριστούγεννα γίνουν γνωστά ως γιορτή, το φιλί κάτω από το γκι, έλεγαν, ότι μπορεί να φέρει κοντά και να ενώσει δύο ψυχές. Για παράδειγμα, θεωρούνταν αγένεια για μία άγαμη δεσποινίδα να αρνηθεί το φιλί, αν βρισκόταν κάτω από το γκι, και αυτή η πρακτική χρησιμοποιούνταν στα πρώιμα συνοικέσια. Ωστόσο, το έθιμο του φιλιού έρχεται σε εμάς από τη Σκανδιναβή θεά του έρωτα, Frigga, της οποίας το φυτό ήταν το γκι. Ομοίως, το ανάλογο φυτό της δικής μας θεάς του έρωτα, Αφροδίτης, είναι η μυρτιά, η οποία στολίζεται και εκείνη στα σπίτια κατά τη διάρκεια των γιορτών. Για μία μερίδα ανθρώπων, όμως, ο στολισμός του αποτελεί γρουσουζιά. Το συγκεκριμένο φυτό θεωρείται επίσης αφροδισιακό και προστατεύει από τον δηλητηριασμό. Σήμερα, το γκι συμβολίζει την αγάπη και τη συντροφικότητα και συνδέεται πλέον με τις γιορτές.   

Το ου κρεμιέται και αυτό στα σπίτια την εποχή των Χριστουγέννων και πιστεύεται ότι έχει θεραπευτικές ικανότητες για τους κατοίκους. Το φυτό με τα γυαλιστερά και αγκαθωτά πράσινα φύλλα και τα κόκκινα μούρα συμβολίζουν την ειρήνη και τη χαρά. Συνήθως οι άνθρωποι έτειναν να λύνουν τις διαφορές τους κάτω από το ου. Το ου θεωρείται ότι διώχνει τις μάγισσες και προστατεύει το σπίτι. Στη δυτική Αγγλία, πίστευαν ότι οι βλαστοί του ου, δεμένοι στο κρεβάτι ενός νεαρού κοριτσιού, κρατάνε τα goblins μακριά. Οι Βρετανοί αγρότες συνήθιζαν να βάζουν τους βλαστούς αυτούς στις κυψέλες τους. Τα πρώτα Χριστούγεννα, πιστευόταν ότι οι μέλισσες βούιζαν προς τιμήν του Χριστού.

Ο κισσός είναι συχνά στολισμένος σε κάποια σπίτια κατά τη διάρκεια του χειμερινού ηλιοστασίου, εξαιτίας της αειθαλούς ιδιότητάς τους. Κρατάνε το καταπράσινο μεγαλείο τους όλον τον χειμώνα, το οποίο συμβολίζει την αντοχή, την υπόσχεση, την ελπίδα και τη ζωτικότητα –ακόμα και στα πιο δύσκολα περιβάλλοντα.

Vintage Card - Source Pinterest

Όσον αφορά τα αλεξανδρινά, υπάρχουν πολλοί συμβολισμοί. Η ιστορία τους ξεκινά από τους αρχαίους Αζτέκους. Τα ονόμαζαν Cuitlaxochitl, που σημαίνει αστερολούλουδο. Οι Αζτέκοι έχουν δικούς τους συμβολισμούς για τα λουλούδια. Θεωρούν ότι τα αλεξανδρινά συμβολίζουν την αγνότητα. Μια ενδιαφέρουσα πληροφορία αποτελεί το γεγονός ότι το κόκκινο είναι το χρώμα της αγνότητας για τους Αζτέκους. Τα αλεξανδρινά είναι στενά συνδεδεμένα με το αστέρι της Βηθλεέμ.

Χριστουγεννιάτικα κεριά και φώτα

Κατά τη διάρκεια της θρησκευτικής μεταρρύθμισης, τα κεριά προστέθηκαν στο χριστουγεννιάτικο δέντρο, παριστάνοντας τα αστέρια στη γέννηση. Ο πρώτος στολισμός κεριών κατά την εποχή των Χριστουγέννων ήταν κάπου στον Μεσαίωνα, όπου ένα μεγάλο κερί συμβόλιζε το αστέρι της Βηθλεέμ. Επίσης, ένα αναμμένο κερί τα Χριστούγεννα ήταν το σύμβολο της τύχης και του μέλλοντος του σπιτιού. Συνεπώς, τα φωτάκια των δέντρων είναι μια μοντέρνα εκδοχή αυτών των κεριών.

Χιόνι-νιφάδες

Οι χιονονιφάδες είναι κάτι έντονα συνδεδεμένο με τα Χριστούγεννα. Το χιόνι συμβολίζει την αγνότητα και τον χειμώνα. Σήμερα, τα περισσότερα στολίδια έχουν ζωγραφισμένες νιφάδες πάνω τους.

Χριστουγεννιάτικα χρώματα

Το κόκκινο και το πράσινο είναι τα δύο πιο σημαντικά χρώματα των Χριστουγέννων. Το κόκκινο παριστάνει το χρώμα του αίματος του Χριστού, ενώ το πράσινο την αιώνια ζωή.

Χριστουγεννιάτικα γλυκίσματα (Candy Cane, The Gingerbread man)

Τα χριστουγεννιάτικα Candy Cane προέρχονται από τη Γερμανία εδώ και κάποιους αιώνες τώρα. Στην αρχή ήταν λευκά και ίσια, αποτελούμενα μόνο από ζάχαρη. Υπάρχει μια ιστορία από το 1670, όπου ο διευθυντής μιας χορωδίας φοβόταν μήπως τα παιδιά έκαναν φασαρία κατά τη διάρκεια της λειτουργίας, κι έτσι σκεφτόταν τι να τους δώσει για να απασχοληθούν. Θέλοντας να τους κεντρίσει το ενδιαφέρον για τα Χριστούγεννα, έφτιαξε το Candy Cane σε σχήμα «J» για να τα κάνει να θυμούνται ότι οι βοσκοί πήγαν να γνωρίσουν τον μικρό Χριστό στη Βηθλεέμ. Η ιστορία φαίνεται ενδιαφέρουσα, αλλά έχοντας ως δεδομένο την πρώτη τους εμφάνιση στην Ευρώπη, μάλλον θεωρείται ψεύτικη. Γύρω στον 20ο αιώνα, το Candy Cane απέκτησε κόκκινες ρίγες και μια ευχάριστη γεύση μέντας. Ανά καιρούς, υπήρξαν πολλοί συμβολισμοί γι’ αυτό, ανάμεσά σε αυτούς και το αρχικό γράμμα του ονόματος Jesus.

Όσο για τον Gingerbread man, λένε ότι συμβολίζει τη θνητότητα των ανθρώπων, καθώς τα ανθρωπάκια αυτά είναι φτιαγμένα στο χρώμα της γης (όπως και ο Αδάμ έχει πλαστεί με χώμα) και καταδικασμένα να… φαγωθούν και να ενωθούν με τον δημιουργό τους.

Άγγελοι

Οι άγγελοι παίζουν μεγάλο ρόλο στη γιορτή των Χριστουγέννων για τους λόγους που όλοι γνωρίζουμε. Και ακριβώς επειδή έχουν τέτοιο ρόλο, δεν είναι περίεργο που τους βλέπουμε παντού. Ο κόσμος συνήθιζε να τοποθετεί αγγέλους στην κορυφή των δέντρων για να τονίσει τη σημαντική φύση τους και για να διώξει τα κακά πνεύματα από το σπίτι. Στην αρχή, τα στολίδια αυτά φτιάχνονταν σε κάθε σπίτι από απλά υλικά, και γύρω στο 1800 άρχισαν να φτιάχνουν στη Γερμανία γυάλινους αγγέλους για να στολίζουν τα δέντρα σε όλον τον κόσμο.

Καμπανάκια

Πριν από πολλά χρόνια, οι άνθρωποι πίστευαν ότι μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν τα καμπανάκια για να διώξουν μακριά τα κακά πνεύματα. Επιπλέον, ο κόσμος έχει συνδυάσει τα καμπανάκια με τους τάρανδους του Άγιου Βασίλη, βάζοντάς μας αυτόματα στο πνεύμα των Χριστουγέννων.

Vintage Card - Source Pinterest

Το αστέρι

Ο κόσμος έβλεπε τα αστέρια πάντα σαν ένα θαύμα μέσα στην ιστορία, καθώς φωτίζουν τις νύχτες μας, ακόμη και μέσα στον σκοτεινό χειμώνα. Έτσι, στη χριστιανική παράδοση συμβολίζουν τη γέννηση του Χριστού, και κατά συνέπεια την ελπίδα.

Δώρα

Το έθιμο των χριστουγεννιάτικων δώρων ξεκίνησε στην αρχαία Ρώμη κατά τη διάρκεια του χειμερινού ηλιοστασίου. Δώρα τοποθετούνταν κάτω από δέντρα, προς τιμήν του θεού Ήλιου, ώστε οι άνθρωποι να δεχτούν τύχη και ευημερία. Και φυσικά, στη συνέχεια, βλέπουμε τα δώρα κατά τη γέννηση του Χριστού από τους 3 Μάγους. Και στις δύο περιπτώσεις, τα δώρα συμβολίζουν τη γενναιοδωρία και την αγάπη.

Yule Log-Χριστόξυλο

Το Yule Log είναι μια εθιμοτυπία εξίσου παλιά, κατά την οποία ο κόσμος άναβε μία φωτιά για να φοβίσει τους δαίμονες και να φωτίσει τις σκοτεινές μέρες του χειμώνα. Έτσι, στην Αγγλία άναβαν ένα καινούργιο κούτσουρο μαζί με ένα κομμάτι από την προηγούμενη χρονιά, το οποίο φυλαγόταν όλο τον χρόνο, με το σκεπτικό ότι το σπίτι θα προστατευόταν από τη φωτιά και τις αστραπές. Το ξύλο και οι στάχτες του θεωρούνταν τυχερά. Αν το ξύλο έσβηνε πριν από την Πρωτοχρονιά, τότε η οικογένεια θα είχε κακή τύχη. Σε κάποια σπίτια ακόμη και σήμερα τηρείται αυτό το έθιμο, μόνο που το νεότερο μέλος της οικογένειας αναλαμβάνει να ρίξει κρασί στο ξύλο λίγο πριν το ανάψουν.

Ομοίως, σύμφωνα με την ελληνική παράδοση, η φωτιά έπρεπε να καίει σε κάθε σπίτι, όχι μόνο για να αποτρέπονται οι ανεπιθύμητοι καλικάντζαροι, αλλά και για να ζεσταθεί ο μικρός Χριστός. Έτσι, το πιο διαλεκτό και μεγάλο κούτσουρο, φυλαγμένο ως τότε, προσκομιζόταν στο τζάκι κατά την παραμονή των Χριστουγέννων και η οικογένεια το έραινε με αμύγδαλα και καρύδια, με ξηρούς, δηλαδή, καρπούς της περασμένης πλέον χρονιάς. Έπειτα, τα παιδιά του σπιτιού έτρεχαν να μαζέψουν τα «καταχύσματα» αυτά, όπως μαζεύουν τα κουφέτα που ρίχνουν στους νεόνυμφους στην εκκλησία.

Καράβι

Vintage Card - Source Pinterest

Το καράβι βρήκε, σιγά-σιγά, μεγάλη θέση μέσα στα σπίτια των Ελλήνων -κυρίως όσων ασχολούνταν με τη θάλασσα- και καθιερώθηκε το έθιμο του στολισμού του. Όπως, όμως, επισημαίνει ο συγγραφέας Δημήτριος Λουκάτος, το καραβάκι ήταν συχνά συνυφασμένο με την αίσθηση του αποχωρισμού και με δυσάρεστες αναμνήσεις και δεν μπόρεσε να εδραιωθεί ως γιορτινό σύμβολο. Για τον λόγο αυτό, ήταν εύκολο να αντικατασταθεί αργότερα από το έθιμο του χριστουγεννιάτικου δέντρου. Ακόμα κι έτσι, όμως, το έθιμο με το καραβάκι άντεξε για αρκετά χρόνια μετά το ντεμπούτο του χριστουγεννιάτικου δέντρου στην ελληνική πραγματικότητα. Πάντως, κυρίως ανάμεσα σε ναυτικούς, ψαράδες και θαλασσοπόρους, το έθιμο με το στόλισμα καραβιού κρατάει ακόμα γερά. Ίσως και σαν μία μορφή τάματος στον Άγιο Νικόλαο, προστάτη άγιο των ναυτικών, ο οποίος γιορτάζεται στις 6 Δεκεμβρίου. Το στολισμένο καράβι λένε ότι συμβολίζει την καινούργια πλεύση του ανθρώπου στη ζωή, μετά τη γέννηση του Χριστού.

Γούρια (το ρόδι, το πέταλο, το κλειδί, η δεκάρα)

Σύμφωνα με την ελληνική παράδοση, ο καρπός του ροδιού συμβολίζει τη γονιμότητα, την υγεία και την καλοτυχία. Για τον λόγο αυτό, συνηθίζεται να σπάμε ρόδια στην πόρτα μας την Πρωτοχρονιά. Για τους αρχαίους Έλληνες συμβόλιζε την αναγέννηση, τη ζωή και την αφθονία. Έτσι, το χρησιμοποιούσαν και ως ευχαριστία προς τους θεούς.

Αν βρεις τυχαία πέταλο, έλεγαν οι παλιοί, τότε θα έχεις μεγάλη τύχη στη ζωή σου. Ο συμβολισμός του πέταλου είναι η δύναμη, η ευτυχία και η προφύλαξη από το κακό μάτι. Με την ανακάλυψη του πετάλου τα άλογα είχαν καλύτερη στήριξη στα πόδια τους, που τους έδινε μεγαλύτερη μυϊκή δύναμη στο όργωμα, με αποτέλεσμα την καλύτερη σοδειά. Δεν θεωρείται λοιπόν τυχαία το σύμβολο της αφθονίας, της προόδου και της ευμάρειας.

Ο συμβολισμός του κλειδιού είναι ο πλούτος, η αγάπη και η τύχη. Στην Αρχαία Ελλάδα τα κλειδιά είχαν ιδιαίτερο συμβολισμό, καθώς αντιπροσώπευαν το κλειδί της ζωής, που ξεκλείδωνε την «πόρτα» από την οποία περνούσαν οι ευχές τους προς τους θεούς.

Η γνωστή σε όλους μας τυχερή δεκάρα είναι το σύμβολο του πλούτου. Οι παλιοί συνήθιζαν να έχουν μία δεκάρα στο πορτοφόλι τους, για να είναι πάντα γεμάτο. Στα μαγαζιά συναντάμε συχνά γούρια με δεκάρες, για έχουν καλές δουλειές, χρήματα και αφθονία οι ιδιοκτήτες.

Σίγουρα οι γιορτές σημαίνουν κάτι διαφορετικό για τον καθένα από εμάς. Όμως, όλοι έχουμε ή είχαμε πάντα γύρω μας ένα από αυτά τα στολίδια, χωρίς να αναρωτιόμαστε γιατί. Τα Χριστούγεννα, τελικά, δεν είναι μόνο το δέντρο, ο Άγιος Βασίλης και τα φαγητά. Είναι και όλα αυτά τα μικρά αντικείμενα που μας δημιουργούν εικόνες, συναισθήματα και συνειρμούς.

Πηγές:

http://www.lifewithgremlins.com/christmas-symbols-meanings/

https://www.ucg.org/the-good-news/what-are-the-origins-of-common-christmas-symbols

http://www.theholidayspot.com/christmas/christmas_symbols.htm

https://www.christkindl-markt.com/german-christmas-symbols-a-8.html

http://www.pathfinder.gr/stories/4072407/giati-oi-ellhnes-stolizoyme-karabi-ta-hristoygenna/

http://www.preciousandpretty.gr/2015/12/gouria-symvolismos.html

http://www.celebratingholidays.com/?page_id=1491

https://www.huffingtonpost.com/2011/12/14/christmas-symbols-are-in-_n_1146971.html

Guest Post

Η Μυρτώ Μαραγκού γεννήθηκε στην Αθήνα το 1993. Σπούδασε Γλωσσολογία στο τµήµα Μεσογειακών Σπουδών, στην πόλη της Ρόδου. Η επιλογή των σπουδών, εν µέρει καρµική, οφείλεται στο µεγάλο της ενδιαφέρον για τις γλώσσες. Κληρονόµησε από την οικογένειά της το µικρόβιο της αγάπης για τα βιβλία και έκτοτε δεν µπορεί να τα αποχωριστεί. Η συγγραφή βιβλίων ξεκίνησε κατά τα φοιτητικά της χρόνια και όχι από τότε που θυµάται τον εαυτό της. Όµως, κατέληξε να γίνει ανάγκη και τρόπος έκφρασης. Έχει παρακολουθήσει σεµινάρια γραφολογίας, επικοινωνίας και αυτογνωσίας. Όταν δεν γράφει, της αρέσει να µελετά αρχαία κείµενα και ψυχολογία, να ζωγραφίζει Pop Art, να κάνει χειροτεχνίες, καθώς και να χάνεται µε τις ώρες σε ατελείωτο gaming και διάβασµα.